آموزش به شیوه همیاری- قسمت اول

یادگیری از طریق همیاری- قسمت اول

فصل اول- محیط­های یادگیری

جان دیویی در دهه ی 1940 معلمان را تشویق می­کردکه برای بررسی وحل مسأله، دانش اموزان را به گروه هایی تقسیم  کنند.

    سه نوع محیط یادگیری  توسط معلمین در کلاس به وجود می آید : رقابتی ، فردی ، همیاری .

شعار یک کلاس رقابتی : اگر تو ببری من می بازم و اگر من ببرم تو می بازی. از نکات منفی این گونه کلاس­ها می­توان به موارد زیر اشاره کرد:

        ـ دانش اموزان یک دیگر را مانع و سد راه خود می دانند ـ بسیار سخت برای دانش آموزانی که معمولا بازنده اند و لذا در آموزش شرکت نمی­کنند- حتی برای برندگان هم آسیب به همراه دارد؛ ترس از شکست و مارک " خرخوان " خوردن- دانش آموزان متوسط نیز اجازه­ی درخشیدن پیدا نمی­کنند.

     البته رقابت به چند شرط هم بد نیست:

       رقابت بین کسانی باشد که توانایی یکسانی داشته باشند؛ تعداد برنده­ها را زیاد کنیم؛ از رقابت برای ایجاد لذت، تغییر دادن سرعت کار و مرور درس­ها استفاده شود.

     محیط یادگیری انفرادی چگونه است؟ شعار این است: ما همه در این کار تنها هستیم. دانش­آموزان از هم کلاسی خود توقع حمایت و کمک ندارد و معلم مرجع ا­­­­­­­­­­­­­­­­­صلی تک تک دانش آموزان است.

 معایب روش فردی: یادگیری ضعیف­تر چون فراگیران از نظرات دیگران محروم هستند؛ خسته کننده است؛ به یادگیری جنبه­ی انفرادی می­بخشد نه اجتماعی.

          محیط سوم، محیط همیاری است با این شعار: یا همه نجات پیدا می­کنیم و یا همگی غرق          می­­شویم. در این محیط آموزشی مرجع اصلی یادگیری، معلم نیست بلکه دانش­آموزان هستند؛ دانش­آموزان به یک دیگر کمک می­کنند، از اطلاعات، تجربه­ها و مهارت­های یکدیگر استفاده می­نمایند.

مشخصه­­های اساسی یادگیری از طریق همیاری:

   1- وابستگی مثبت: دانش­آموزان حقیقتا به هم وابسته می­باشند، هیچ یک از اعضای گروه نمی­تواند موفق شود مگر اینکه تمام اعضا موفق شوند.

   2- پاسخگویی فردی: همه باید تلاش کنند و مسؤولند مواد درسی را یاد بگیرند، (مستمع آزاد نداریم).     3 - آموزش مهارت های اجتماعی.

       رعایت سه اصل توسط معلم برای موفقیت گروه های همیار:

1ـ نظارت بردانش آموزان هنگام کار؛

2ـ در مواقع لازم در کار گروه دخالت کند؛

 3ـ نتایج حاصل از مهارت­های اجتماعی را که دانش­­­­­آموزان یاد می­گیرند و به کار می­برند به آنها بگوید.

گروه­ همیار با گروه­های کوچک تفاوت هایی دارد:

     گروه همیار: همبستگی مثبت بین دانش آموزان+ گفتگوی رودررو+ پاسخگویی فردی؛ یعنی هر فرد باید بر تمام مطالب کتاب آشنا باشد+ آموزش مهارت­­­­­های اجتماعی+ نظارت بر رفتار. اما در گروه­های کوچک: هر فرد برای خودش کار می­کند+ بار خود را بر دوش دیگران گذاشتن+ عدم آموزش نظامند+ رفتار دانش­آموزان مستقیما مورد نظارت قرار نمی­گیرد.

                               فصل دوم- مزایای یادگیری از طریق همیاری

             مزایای اجتماعی یادگیری به روش همیاری:

               مهارت­های یادگرفته در کلاس مانندگوش کردن به حرف دیگران، رعایت نوبت، ابراز عقیده کردن، تشویق دیگران، انتقاد از عقاید و ...... را می­توان در زندگی آینده و در محیط بزرگتر به کار بگیرند.

          آموزش این مهارت­ها به دو دلیل به عهده ی معلم است: 

               الف ـ فراگیری این مهارت ها برای موفقیت­های آتی دانش­آموزان اهمیت حیاتی دارند.

               ب- با توجه به وقت صرف شده پای تلویزیون و رایانه وکاهش تعامل دانش آموزان، مدرسه واقعا تنها جایی است که کودکان می­توانند مهارت­های اجتماعی را یاد بگیرند.

            نکتة مهم: اگر دانش آموزی در گروه خوب کار نکند نباید زود افراد گروه را تغییر داد. چنین رفتاری به دانش­اموز می­آموزد:

            اگر نخواهم با کسی کار کنم مجبور نیستم+  یک راه ساده برای راحت شدن از کارکردن با کسی که دوستش ندارم این است که از او شکایت کنم+ دانستن چگونه کار کردن با دیگران به اندازه­ی دانستن درس اهمیت ندارد.

       مزایای آموزشی یادگیری از طریق همیاری:

              الف-  افزایش موفقیت تحصیلی. ب- دانش­آموزان تکالیف خود را در گروه­های همیاری با موفقیت انجام می­دهند. دلایل: تمرین شفاهی یا بلند فکر کردن+ افزایش مدت زمانی که حواس دانش آموز متوجه کار است+ مباحثه و بیان افکار فردی با دیگر اعضای گروه+ یادگیری در سطوح بالا­تر+ پرورش اعتماد به نفس دانش­آموزان.

فصل سوم- شروع کار

             چگونه شروع کنیم؟   

       1- از دروس ساده شروع کنیم  2- تعیین و معرفی مهارت اجتماعی لازم که کار را برای گروه آسان­تر کند؛ مانند رعایت نوبت دیگران، گوش کردن به سخن هم­گروه­ها و ........ .

      گروه­ها چند نفری باشند؟ دو نفره (برای اول و دوم ابتدایی)، سه نفره (سوم به بالا)، چهار نفره (راهنمایی و متوسطه).

            گروه­بندی: افراد گروه نا­همگن باشند: (تند، میانی، کند)- دو بچه­ی خشن یا کناره گیر در یک گروه قرار نگیرند- اگر به مهارت خاصی نیاز است، در هر گروه حداقل یک فرد برای این کار وجود داشته باشد.

           فکر نکنید که باید دانش­­آموزانی را که مایلند با هم کار کنند در یک گروه قرار دهید، چون یکی از اهداف این روش این است که فرد یاد بگیرد با هر کسی کار کند. اگر درسی به گونه­ای است که همه از عهده­ی آن برمی­آیند می­توان افراد را به صورت تصادفی گروه بندی کرد. البته این نوع گروه­بندی در تجربه­ی اول یادگیری از روش همیاری، مخاطره­آمیز است.

      آرایش کلاس: افراد گروه در حد ممکن به هم نزدیک و از گروه­های دیگر دور باشند.

            مواد و وسایل: یک سری کامل از لوازم به دانش­آموزان هر گروه داده شود (یکی از روش­های ایجاد همبستگی مثبت).

      تنظیم صحنه: اولین بار در باره­ی اهمیت همیاری در زندگی روزمره­ی آن­ها صحبت کنیم+ تاکید روی ضرب­المثل: دو فکر یا بیش­تر از یک فکر بهتر کار می­کند+ از دانش­­آموزان بخواهیم یک رشته دستورالعمل­های منظم که باعث موفقیت آن­ها می­شوند تهیه کنند؛ آن را در معرض دید آنان قرار دهیم و کم­کم بر آن بیافزایند. مانند: آهسته صحبت کردن، به یک­دیگر کمک کردن، تشویق یک­دیگر.

             شرح دادن وظایف:

                    دانش آموزان دو وظیفه دارند، الف- وظیفه­ی درسی ب-  وظیفه­ی مهارت اجتماعی. دانش­آموزان باید عمیقا دریابندکه شما برای موفقیت آنان در فراگیری مهارت­های اجتماعی به همان اندازه­ی موفقیت در انجام وظایف درسی اهمیت قایلید+  هر فرد از گروه باید آماده باشد از تصمیم گروه دفاع کند+ معلم در کلاس به گروه­ها سر می­زند و مراقب خواهد بود که تمام افراد گروه در تبادل نظر شرکت می­کنند.

    نظارت معلم بر تعامل دانش­آموزان: نظارت بر کار هر گروه و یادداشت برداری از نحوه­ی تعامل آنان در گروه+ به این منظور باید جدولی تهیه کردکه نام دانش­آموزان هر گروه در ستون سمت راست (عمودی) و مهارت­های اجتماعی مورد نظر در ردیف بالای این جدول( ردیف افقی) قرار گیرد و میزان فعالیت هر فراگیر را در مهارت­های مورد نظر علامت بزنیم+ در حین کار می­توان به گروه نتیجه­ی مشاهدات را بازخورد داد+ تکیه بر موارد مثبت مشاهدات خود.

 مداخله در صورت لزوم:

      در صورت مشاهدة مشکل درسی در حین کار گروهی، مشکل را به خود دانش آموزان برگردانید تا مهارت حل مساله در آنها تقویت شود؛ در مورد توانایی­های خود اعتماد به نفس بیشتری پیدا کنند و کم­تر به معلم وابسته باشند. اگر مساله ای است که همه گروهها با آن روبرو هستند بهتر است که کار را متوقف کرد و به آنان بگوییم چگونه مساله را حل کنند.

      یک قانون مفید: فقط وقتی کسی حق دست بلند کردن برای کمک خواستن از معلم را دارد که هیچ یک از افراد گروه نتوانسته باشند به او کمک کنند.

ارزشیابی کار گروهها:

     دانش آموزان باید بدانند که هر نفر در مورد فراگیری خودش و نیز در مورد افراد هم گروهش پاسخگو است. لذا نمره­ای که یک یا دو عضو یک گروه می­گیرند برای تمام اعضای گروه منظور می­شود. برای مثال می­توان تنها یک تکلیف از هر گروه به طور تصادفی بگیریم و فقط همان ورقه را تصحیح کنیم و نمره اش را به گروه بدهیم.

      ضروری است با استفاده از اطلاعاتی که در حین مشاهدة فعالیت گروهها جمع آوری کرده­ایم، مهارت­های اجتماعی دانش آموزان را مورد ارزشیابی قرار دهیم. می­توان در انتهای کار، همة دانش آموزان را مخاطب قرار داد و آنان را تشویق کلامی کرد: من شاهد بودم که تعداد زیادی نظرشان را در موضوع مورد بحث، ابراز می­کردند و به خوبی به صحبت­های عضو گروه­شان گوش می­دادند.

  پایان قسمت اول

  ­