وبلاگ آموزشی مطالعات اجتماعی

محتوای سایت علمی و در باره کتب اجتماعی دوره متوسطه می باشد.

وبلاگ آموزشی مطالعات اجتماعی

محتوای سایت علمی و در باره کتب اجتماعی دوره متوسطه می باشد.

راهنمای عملی طراحی سوالات امتحانی

بدون شک کتب و مقالات زیادی در بارة نحوة ارزشیابی و طرح سؤال وجود دارد؛ که گاه به دلیل حجم زیاد آنها یا به سبب آن که بطور مستقیم بیانگر مشکلاتی که در طراحی سؤال با آنها روبرو هستیم نمیباشند، از خواندن آنها صرف نظر میکنیم. برای برطرف کردن موانع مذکور، مقاله حاضر دقیقاً مشکلاتی را که برخی همکاران عملاً در طراحی سؤال با آنها روبرو بودهاند مدّ نظر قرار داده و در همان حدّ و اندازه به نکات مهم در طراحی و ارزیابی سؤالات امتحانی میپردازد.

بنابراین مقالة حاضر ادعای بیان همة نکات لازم در مبحث فوق را ندارد. متن حاضر این توانایی را در همکاران به وجود میآورد که در حین یا پس از طراحی سؤال امتحانی به ارزیابی آن پرداخته، نکات ضعف احتمالی را برطرف کرده و سپس از آن برای ارزیابی دانش آموزان استفاده نمایند. نویسنده امیدوار است به کارگیری این راهنما به بهبود سطح کیفی و کمّی سؤالات امتحانی مدارس شبه قاره هند، بیانجامد.

شیوة ارایه کار به این گونه است که ابتدا یک سؤال امتحانی مطرح میشود، سپس به نقد آن پرداخته و در نهایت شکل صحیح آن معرفی میگردد.

1ـ چرا اعضای خانواده میکوشند تا با رفع نیازهای عاطفی و اقتصادی یکدیگر را تأمین کنند؟»؛

- آشفتگی عبارت آشکار است؛ سلیس و روان بودن یکی از فاکتورهای مهم در طرح سؤال یا هر متن نوشتاری دیگر است. بنابراین ضرورت دارد که پس از طرح هر سؤال آن را یک بار بخوانیم و از لحاظ روان و قابل فهم بودن مورد ارزیابی قرار دهیم. شکل صحیح سؤال:

- « چرا اعضای خانواده میکوشند نیازهای عاطفی و اقتصادی یکدیگر را رفع کنند؟».

2 ـ نیاز انسان به غذا، پوشاک و مسکن را .............. مینامند.

الف- نیازهای اولیه ب- نیازهای ثانویه

ج- نیازهای غیر مادی د- نیازهای مادی

- کلمة «نیازهای»، بی جهت در تمام گزینهها تکرار شده است؛ تا آنجا که ممکن است باید کلمات در تنة سؤال قرار گیرند. شکل صحیح:

- نیاز انسان به غذا، پوشاک و مسکن را نیازهای ............. مینامند.

الف- اولیه ب- ثانویه ج- غیر مادی د- مادی.

3-1- در طول تاریخ ایران نخستین بار کدام پادشاه قاجار برای بازدید به اروپا رفت؟نام ببرید.(1 نمره)

3-2- عوامل مؤثر در انتخاب شغل را نام ببرید.( 5/1 نمره)

3-3- آثار خانواده بر فرد را نام برده و توضیح دهید.(1 نمره)

- مشکل همهی سؤالات فوق بارم بندی نامناسب هر سؤال است؛ مشکلی که موجب میشود تصحیح سؤال از حیث نمره دادن برای مصحح دشوار شود. پاسخ سوال 3-2، پنج کلمه است اما 5/1 نمره برای آن در نظر گرفته شده است. اگر دانش آموزی فقط دو مورد پاسخ صحیح بدهد چه نمرهای باید به او داد؟ بارم 25/1، مناسب است؛ یعنی هر پاسخ صحیح 25/0 نمره.

بارم سؤال 3-3- خیلی اندک است؛ چون چهار قسمت پاسخ نام بردنی و هر کدام چهار پاسخ کوتاه تشریحی دارد. واقعاً تقسیم 1 نمره برای این همه مطالب دشوار است. حداقل 2 نمره برای آن بایستی در نظر گرفت.

سؤال 3-1- برعکس سؤال فوق، طراح برای یک کلمه، 1 نمره بارم در نظر گرفته که بسیار زیاد است. برای این نوع سؤالات 25/0 یا حد اکثر 5/0 نمره کفایت می کند.

بنابراین بایستی بارم در نظر گرفته شده برای هر سؤال با تعداد و حجم پاسخ تناسب داشته باشد.

ـ علاوه برنمونه سؤالات فوق و مشکل مطرح شده، گاهی طراح سؤال، بارم بندی دروس را رعایت نمیکند و مشکل جدّیتری به وجود میآید؛ برای نمونه:

طراح محترمی از هشت درس کتابی سؤال طرح کرده، برای دو درس 5/9 نمره بارم در نظر گرفته و برای شش درس دیگر فقط 5/10 نمره؛ عدم تناسب بارم بندی بسیار آشکار است. نمونهی دیگر: دو درس یک کتاب درسی هر کدام 7 صفحه مطلب دارند، در عین حال از یک درس 25/6 و از درس دیگر 25/3 نمره سؤال طرح شده است.

راه حل آسان است: بخشنامه بارم بندی دروس را از مدیریت مدرسه تحویل بگیریم و طبق آن برای هر درس بارم در نظر گرفته و سؤال طرح کنیم.

4ـ در هنگام زلزله در یک منطقه ما چه وظیفهای داریم ؟

- کمیت پاسخ های مورد انتظار مشخص نشده است و دانش آموز نمی تواند پیش بینی کند که چه تعداد پاسخ صحیح برای اخذ نمرهی کامل باید بنویسد. مثلاً در سؤال 4 ، اگر به یک وظیفه اشاره کند کافی است یا باید به دو وظیفه یا بیش از آن اشاره کند.

لازم است که در انتهای هر سؤال تعداد پاسخهای مورد انتظار را داخل پرانتز بنویسیم:(دو { یا هر مقدار مورد نظر دیگر}مورد). شکل صحیح:

«- در هنگام زلزله در یک منطقه ما چه وظیفهای داریم ؟(دو مورد)»

5 ـ در سؤالات صحیح و غلط، باید آخر هر عبارت دو حرف(ص غ ) قرار دهیم تا دانش آموز با علامت × پاسخ خود را مشخص نمایید. پیشنهاد میشود برای آن که احتمال پاسخ های تصادفی دانش آموزان را کاهش دهیم از آنها بخواهیم در صورت غلط تشخیص دادن عبارت، صحیح آن را نیز بنویسند.

6-1- علت ایجاد دریاچههای متعدد در شرق قاره آفریقا چیست؟ مردم شمال آفریقا چه دینی دارند؟

6-2- همکاری یعنی چه؟ مشورت کردن چه فایده هایی دارد؟(دو مورد).

اشکال دو سؤال فوق این است که دو مطلب غیر مرتبط در یک سؤال ادغام شدهاند. سؤال در صورتی میتواند دو قسمتی باشد که قسمت دوم آن با قسمت اول کاملاً ارتباط داشته باشد. شکل صحیح:

«- علت ایجاد دریاچههای متعدد در شرق قاره آفریقا چیست؟ دو دریاچه ی مهم این ناحیه را نام ببرید.»

7- عبارتهای مرتبط را به یکدیگر وصل کنید:

الف- کریم خان زند - طاهریان

ب- اولین حکومت مستقل ایرانی - وکیل الرعایا

ج- پهناورترین حکومت ایرانی بعد از اسلام - سلجوقیان

در این گونه سؤالات برای آن که احتمال پاسخهای تصادفی دانش آموزان را کاهش دهیم، لازم است که حدّ اقل یک گزینه اضافی انحرافی در عبارتهای سمت چپ بگنجانیم؛ مثلاً عبارت «خوارزمشاهیان»، برای سؤال فوق گزینهی انحرافی مناسبی است که بایستی آن را به عبارت های سمت چپ اضافه کنیم.

8- یکی از منابع ................ که در زندگی انسان اهمیت زیادی دارد، جنگل است.

در سؤالات تکمیلی، مناسب است که جا خالی در ابتدای عبارت نباشد.

شکل صحیح:

-« یکی از منابع تجدید ناپذیر که در زندگی انسان اهمیت زیادی دارد، ........... است.

9-1- چهار مورد از عوامل مؤثر در تغییر شکل ناهمواریها را در ناحیه کوهستانی نام ببرید. (از درس پنجم )

9-2- منظور از «مقیاس نقشه » چیست؟ (ازدرس دوم)

9-3- سه تغییری را که زلزله در سطح زمین ایجاد میکند، بنویسید. (از درس دهم)

9-4- دو مثال بزنید که نشان دهد انسانها در تغییر ناهمواریها دخالت دارد. (ازدرس پنجم)

- اشکال این سؤالات چیست؟ ظاهراً همهی ملاک هایی را که تا بحال برشمرده ایم در آن رعایت شده است. قبل از این که به نقد این سؤال بپردازیم لازم است اشاره کنم که عبارت های داخل پرانتز سؤالات فوق برای واضح شدن مطلب نوشته شده و در اصلِ سؤال امتحانی وجود نداشته است.

امّا، دو شرط در سؤالات شماره 9 رعایت نشده است: الف- سؤالاتی که از یک درس مطرح می شوند بایستی در کنار هم آورده شوند تا مانع آشفتگی ذهنی دانش آموز شود. ب- سؤالات باید به ترتیب دروس باشند؛ یعنی اول سؤالات درس 1 و سپس درس 2 و بعد درس 3 و الی آخر.

شکل صحیح:

9-1- منظور از «مقیاس نقشه » چیست؟

9-2- چهار مورد از عوامل مؤثر در تغییر شکل ناهمواریها را در ناحیه کوهستانی نام ببرید.

9-3- دو مثال بزنید که نشان دهد انسانها در تغییر ناهمواریها دخالت دارد.

9-4- سه تغییری را که زلزله در سطح زمین ایجاد میکند، بنویسید.

10ـ یک کشور آفریقایی که جزو کشورهای خاورمیانه است؟

الف- اردن ب- مصر ج- ترکیه د- عربستان

گزینههای سؤال فوق، مناسب نیست؛ چون فقط اسم یک کشور آفریقایی در بین آنها وجود دارد و پاسخ برای دانش آموز بسیار آشکار است. برای رفع این اشکال بایستی حداقل نام یک کشور آفریقایی دیگر به جای دیگر کشورهای آسیایی نوشته میشد؛ و درستتر آن است که تمام گزینههای انحرافی از بین کشورهای آفریقایی انتخاب شوند. شکل صحیح:

ـ « یک کشور آفریقایی که جزو کشورهای خاورمیانه است؟

الف- اردن ب- مصر ج- لیبی د- الجزایر»

11ـ 1- عبارت را کامل کنید: داشتن .............. و فعالیتهای مشترک یکی از ویژگیهای اصلی گروه است.

11-2- گروه را تعریف کنید.

قبل از هر نقدی، لازم است اشاره کنم که دو سؤال فوق در آزمون اصلی پشت سرهم قرار نگرفتهاند بلکه حدود 10 سؤال بین آنها فاصله است. مشکل این جاست که دو سؤال فوق همپوشی دارند؛ به عبارت دیگر بخشی از پاسخ سوال 11-2 در متن سوال 11-1 ، وجود دارد. راه حل این است که دقت کنیم یک سؤال، بخشی از پاسخ سؤال دیگر را در خود جای نداده باشد.

ایراد دیگر این سؤال همانند مورد سؤال 8 می باشد.

12-1- یک کشور آفریقایی که جزو کشورهای خاورمیانه است؟

الف- اردن ب- مصر ج- لیبی د- الجزایر

12-2- منظور از «مقیاس نقشه » چیست؟

12-3- یکی از منابع تجدید ناپذیر که در زندگی انسان اهمیت زیادی دارد، ........... است.

12-4- دو مثال بزنید که نشان دهد انسانها در تغییر ناهمواریها دخالت دارد.

12-5- مردم قارهی آفریقا چه دینی دارند؟

12-6- نیاز انسان به غذا، پوشاک و مسکن را .............. مینامند.

الف- نیازهای اولیه ب- نیازهای ثانویه

ج- نیازهای غیر مادی د- نیازهای مادی

- ایراد کجاست؟ همهی سؤالات 12 که از بین سؤالات اصلاح شده انتخاب شدهاند؟ بله اشکال اینجاست که سؤالات هم شکل پشت سر هم قرار نگرفته و پراکنده هستند؛ این شیوه ضمن آن که دانش آموز را سر در گم میکند از زیبایی ظاهر کار میکاهد.

راه حل:

سؤالات هم شکل ( جا خالی، ص غ، تستی و تشریحی) در کنار هم قرار گیرند.

در پایان از همهی همکارانی که از نویسندهی متن فوق، در طراحی سؤال امتحانی تجربه و آگاهی بیشتری دارند درخواست میکنم نظرات شان را از ما دریغ نفرمایند.

پایان